Jakie są odczyny niepożądane po szczepieniu przeciwko rotawirusom?

Skróty: ChPL – Charakterystyka Produktu Leczniczego, ESPGHAN – European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, ESPID – European Society for Paediatric Infectious Diseases, NOP – niepożądane odczyny poszczepienne, RV – rotawirusy

Jakie są odczyny niepożądane po szczepieniu przeciwko rotawirusom? Czy szczepionki są bezpieczne?

Obie szczepionki – Rotarix i Rotateq – stosowane zgodnie z aktualnymi zaleceniami (p. Jaki jest schemat podawania szczepionek przeciwko rotawirusom? – przyp. red.) są bezpieczne. W badaniach klinicznych z randomizacją, w których uczestniczyło >146 000 niemowląt, nie odnotowano – w porównaniu z placebo – zwiększenia ryzyka ciężkich i poważnych zdarzeń niepożądanych, w tym wgłobienia jelita.^1,2 Szczepienie szczepionką Rotarix zmniejszyło nawet ryzyko wystąpienia wgłobienia jelita w ciągu 1. roku życia o 72% (95% CI: 20–90), a podobny trend (różnica statystycznie nieistotna) zaobserwowano po szczepieniu szczepionką Rotateq.² Trzeba jednak pamiętać, że dane te dotyczą schematu zalecanego przez ESPID (tzn. pierwsza dawka najpóźniej do ukończenia 12. tż., a ostatnia najpóźniej do ukończenia 24. tż.).^3,4

Wyniki dużych badań obserwacyjnych z grupą kontrolną przeprowadzonych już po wprowadzeniu powszechnego programu szczepień niemowląt potwierdziły dobrą tolerancję i bezpieczeństwo obu szczepionek. Metaanaliza 6 z nich wykazała rzadką możliwość wystąpienia wgłobienia jelita w ciągu tygodnia po podaniu pierwszej dawki szczepionki Rotarix (RR: 5,4 [95% CI: 3,9–7,4]) lub Rotateq (RR: 5,5 [95% CI: 3,3–9,3]), oraz znacznie mniejsze ryzyko w takim samym okresie po drugiej dawce (RR odpowiednio: 1,8 [95% CI: 1,3–2,5] oraz 1,7 [95% CI: 1,1–2,6]).⁵ Nie ma istotnej różnicy pomiędzy obiema szczepionkami przeciwko RV w tym względzie.^5,6 Wydaje się, że ryzyko jest zwiększone przede wszystkim, jeśli szczepienie rozpoczyna się po 12. tygodniu życia dziecka, a nie w przypadku podania pierwszej dawki w młodszym wieku, zgodnie z zaleceniami ESPGHAN.⁷

Ryzyko bezwzględne jest jednak bardzo małe – w krajach rozwiniętych to 1–5 dodatkowych przypadków na 100 000 zaszczepionych niemowląt.^8,9 Przed wprowadzeniem szczepień przeciwko RV podstawowa zapadalność na wgłobienie jelita wymagające hospitalizacji wynosiła: w Stanach Zjednoczonych 34/100 000 w 1. roku życia, a w Wielkiej Brytanii 18/100 000 w pierwszych 2 latach życia. Zapadalność w kilku krajach europejskich wahała się w przedziale 24–66/100 000.^7,10 Ryzyko jest największe u dzieci od 6. miesiąca życia.^5,8,9,11

Przebieg, konsekwencje i efekty leczenia wgłobienia związanego ze szczepieniem przeciwko RV nie różnią się istotnie od przypadków wgłobienia niezwiązanego ze szczepieniem.¹¹

Mimo przypadków związanych ze szczepieniem nie zauważono, aby ryzyko wgłobienia jelita u dzieci szczepionych przeciwko RV było zwiększone w ciągu całego 1. roku życia, co może wskazywać na efekt ochronny szczepienia u niektórych niemowląt – podobnie jak wykazano w badaniach z randomizacją. Na razie jednak duże badanie kohortowe (186 488 w pełni zaszczepionych przeciwko RV niemowląt i 64 089 nieszczepionych) przeprowadzone w ramach amerykańskiego Vaccine Safety Datalink (VSD) nie potwierdziło, aby ryzyko wgłobienia jelita w okresie 4–55 tygodni po szczepieniu było istotnie zmniejszone w porównaniu z nieszczepionymi dziećmi (0,027 vs 0,035%; RR: 0,94 [95% CI: 0,5–1,75]), choć oszacowanie jest mało precyzyjne.¹²

Ryzyko wgłobienia po szczepieniu jest więc znikome, co potwierdza bezpieczeństwo szczepionek przeciwko RV, a stosowanie się do schematu szczepienia zalecanego przez ESPID prawdopodobnie jeszcze to bezpieczeństwo zwiększa. Trzeba jednak poinformować rodziców (przede wszystkim ze względu na naturalne występowanie wgłobienia jelita u niemowląt), że w przypadku pojawienia się zespołu objawów wskazującego na wgłobienie jelita (periodyczny i trudny do ukojenia płacz co kilkanaście minut [spowodowany kurczowym bólem brzucha], uporczywe wymioty lub wymioty żółciowe, wzdęty i napięty brzuch, patologiczna senność, stolec w postaci „malinowej galaretki” [krwisty], ew. także gorączka), rodzice powinni pilnie zabrać dziecko do szpitala. Wczesne rozpoznanie w ciągu 24–48 h od wystąpienia objawów daje >50% szans na powodzenie leczenia nieoperacyjnego. Jeżeli potwierdzone wgłobienie jelita wystąpi do 4 tygodni po szczepieniu, lekarz ma obowiązek zgłoszenia podejrzenia NOP.

Przyjmując ryzyko bezwzględne wgłobienia po szczepieniu nieco >1 przypadek/100 000 zaszczepionych, epidemiolodzy z amerykańskich Centers for Diseases Control and Prevention (CDC) przeprowadzili symulację bilansu korzyści i ryzyka szczepień przeciwko RV w ciągu pierwszych 5 lat życia w kraju rozwiniętym (na przykładzie Stanów Zjednoczonych). Wykazali, że w tym okresie w przeliczeniu na 1 przypadek związany z wgłobieniem po szczepieniu chronimy – dzięki szczepieniu – 71 dzieci przed zgonem, a 10 093 przed hospitalizacją.⁸ Podobną analizę przeprowadzili niedawno epidemiolodzy brytyjscy dla Wielkiej Brytanii, zakładając jednak 5-krotnie większe ryzyko bezwzględne wgłobienia po szczepieniu (1 przypadek/ok. 20 000 zaszczepionych).⁹ Ta analiza także dowiodła, że korzyści ze szczepienia znacznie przewyższają ryzyko. W przeliczeniu na 1 przypadek wgłobienia związanego ze szczepieniem, dzięki szczepieniu chronimy 88 dzieci przed zgonem, a 375 przed hospitalizacją.

Wyniki badań z randomizacją i placebo przeprowadzonych w Europie, Ameryce Północnej i Łacińskiej oraz Singapurze wykazały, że obie szczepionki – stosowane zgodnie z zaleceniami – są dobrze tolerowane.^1,2,13 W 1 badaniu dotyczącym szczepionki Rotarix zaobserwowano, że w ciągu 15 dni po szczepieniu u co 10. niemowlęcia (95% CI: 0–20) pojawiał się przejściowy brak łaknienia. Obserwacji tej nie potwierdziły 2 inne badania, w których oceniano ten parametr. Natomiast w ciągu tygodnia po podaniu pierwszej dawki szczepionki Rotateq u co 77. niemowlęcia może wystąpić łagodna biegunka (95% CI: 43–405) lub wymioty (95% CI: 47–220); nie wymagały one jednak interwencji lekarskiej i ustępowały samoistnie. Na podstawie badań z randomizacją obejmujących okres 31 dni po szczepieniu, w tym także przeprowadzonych w Afryce, biegunkowe stolce wymieniono również w ChPL Rotarix jako możliwe NOP po szczepieniu. Warto więc podkreślić, że celem szczepienia przeciwko RV jest zapobieganie ciężkim zachorowaniom i hospitalizacji z powodu pozaszpitalnej biegunki.

W badaniach z placebo ani po podaniu szczepionki Rotarix, ani po podaniu szczepionki Rotateq nie obserwowano gorączki lub świeżej krwi w stolcu (hematochezja); u zaszczepionych niemowląt objawy te występowały z podobną częstością jak w grupie kontrolnej.

W trakcie monitorowania NOP po wprowadzeniu obu szczepionek do użytku nie zanotowano również zwiększonego ryzyka choroby Kawasaki po szczepieniu.

Szansa, że szczepienie przyniesie przeciętnemu dziecku istotne korzyści jest więc wielokrotnie większa niż ryzyko związane z podaniem szczepionki. Rozmawiając z rodzicami o szczepieniu przeciwko RV, warto pamiętać, aby dobrze naświetlić ryzyko zachorowania na biegunkę RV i jej konsekwencje oraz zbilansować je ze znikomym ryzykiem poważnego NOP.