Jestem lekarzem rodzinnym pracującym w wiejskim terenie. Ostatnio zgłosiła się do mnie matka z 1,5-roczną dziewczynką, u której babci wykryto glistę ludzką. Zleciłem 3-krotne badanie kału – w ostatniej próbce stwierdzono jaja glisty ludzkiej. Wypisałem pyrantel w stosownej dawce. Matka dziecka zapytała mnie, czy może jednocześnie przyjść na planowe szczepienie (DTPa-IPV-Hib – czwarta dawka, skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom [PCV] – pierwsza dawka). Zaleciłem opóźnienie szczepienia do czasu podania 2. dawki pyrantelu po 2 tygodniach i powtórnym badaniu kału, chociaż dziecko nie miało żadnych klinicznych objawów glistnicy. Obawiałem się jednak wystąpienia objawów alergicznych związanych z glistnicą i możliwości powiązania tych objawów z wykonanym szczepieniem. Czy takie postępowanie był prawidłowe?
Niepokój związany z leczeniem glistnicy u małego dziecka jest zrozumiały, jednak w tym przypadku była to nieco nadmierna ostrożność. Szczepienia są bezpieczne. Zwykle do zakwalifikowania do szczepienia wystarczy, aby dziecko było w dobrym stanie ogólnym.
Zgodnie z ogólnymi zaleceniami dotyczącymi szczepień sformułowanymi przez amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP; p. Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 2. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych [ACIP]), opóźnianie szczepień nie jest konieczne w okresie rekonwalescencji po chorobie zakaźnej (tak możemy traktować glistnicę po podaniu pierwszej dawki leku przeciwpasożytniczego, która jest podstawowym leczeniem, a druga jest podawana w celu zwiększenia jego skuteczności). Podejmując decyzję o szczepieniu, lekarz powinien kierować się aktualnym stanem klinicznym pacjenta. Za rzeczywiste przeciwwskazania do szczepień uznaje się jedynie ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub po jakimkolwiek jej składniku. Sytuacjami wymagającymi zachowania szczególnej ostrożności (dawniej tzw. przeciwwskazania względne) i rozważenia ewentualnego opóźnienia szczepienia są natomiast: ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez niej oraz zaostrzenie choroby przewlekłej.
Dzieci można bezpiecznie szczepić w przypadku: ostrych chorób zakaźnych o lekkim przebiegu z gorączką lub bez niej (to tej kategorii zaliczyłbym glistnicę), miejscowych niepożądanych odczynów o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu (np. obrzęk, zaczerwienienie, bolesność), niskiej lub umiarkowanej gorączki po podaniu poprzedniej dawki szczepionki, leczenia przeciwdrobnoustrojowego (np. antybiotykiem; wyjątkiem jest podawanie acyklowiru i szczepienie przeciwko ospie wietrznej), w fazie zdrowienia (rekonwalescencji) po chorobie (np. zapaleniu oskrzeli czy ospie wietrznej), wcześniactwa, kontaktu z chorym na chorobę zakaźną, dodatniego wywiadu w kierunku alergii na penicylinę, innych alergii niezwiązanych ze szczepieniami, alergii u krewnych pacjenta, jak też w przypadku immunoterapii swoistej (odczulania).
W bazie Pubmed dostępne są pojedyncze publikacje na temat wpływu zarażenia pasożytniczego na odporność poszczepienną, ale były to jedynie badania przeprowadzane na myszach. W Indiach lub w krajach afrykańskich choroby pasożytnicze występują powszechnie u dzieci, znaczny odsetek populacji dziecięcej jest zarażony geohelmintami, a mimo to nie obserwuje się istotnych niekorzystnych interakcji ze szczepieniami.
Podobnie wytwórcy szczepionek (DTPa-IPV-Hib, PCV) nie wymieniają glistnicy w Charakterystyce Produktu Leczniczego jako przeciwwskazania do szczepienia. Wynika stąd, że dziecko można bezpiecznie szczepić w trakcie leczenia glistnicy. Jeżeli natomiast już opóźniono szczepienie, to nic wielkiego się nie stało. Dziecko ukończyło szczepienie pierwotne DTPa-IPV-Hib, a dawkę uzupełniającą można podać w szerokich granicach wiekowych (zwykle pomiędzy 16. a 18. miesiącem życia, ale także w kolejnych miesiącach 2. roku życia [preparaty wysoce skojarzone zawierające DTPa są zarejestrowane do 3. roku życia]).
Podsumowując, ani podejrzenie zarażenia pasożytniczego (np. glistnicy) ani leczenie przeciwpasożytnicze nie stanowią przeciwwskazania do szczepień i nie wymagają opóźnienia ich wykonywania. Przy kwalifikacji lekarskiej do szczepienia szczepionkami inaktywowanymi decydujące znaczenie ma wywiad dotyczący niepożądanych odczynów poszczepiennych po poprzednich dawkach danej szczepionki, reakcji alergicznych na składniki szczepionki oraz aktualny stan kliniczny dziecka.
Piśmiennictwo:1. Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 2. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP); http://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/wytyczne/show.html?id=71734
2. Charakterystyka Produktu Leczniczego Pentaxim
3. Charakterystyka Produktu Leczniczego Prevenar 13
4. Albonico M., Allen H., Chitsulo L. i wsp.: Controlling soil-transmitted helminthiasis in pre-school-age children through preventive chemotherapy. PLoS Negl. Trop. Dis., 2008; 2: e126
5. Urban J. Jr., Steenhard N., Solano-Aquilar G. i wsp.: Infection with parasitic nematodes confounds vaccination efficacy. Vet. Parasitol., 2007; 148: 14–20
