Szczepionki nieswoiste to wieloskładnikowe preparaty biologiczne o działaniu immunostymulującym zawierające zabite bakterie lub ich lizat. Zwykle zawierają bakterie najczęściej występujące w różnego rodzaju zakażeniach lub stanach zapalnych (np. Staphylococcus aureus, S. epidermidis, Streptococcus pyogenes, S. viridans, E. coli, Klebsiella pneumoniae, Haemophilus influenzae, Corynebacterium pseudodiphtheriae). Preparaty te mają stymulować odporność nieswoistą (wrodzoną) organizmu. Działają na nieswoiste mechanizmy obronne, przede wszystkim na aktywność fagocytarną i wytwarzanie czynników nieswoistych jak lizozym, czy interferon gamma. Mogą także stymulować wytwarzanie swoistych przeciwciał przeciwko antygenom bakteryjnym wchodzącym w skład preparatu. Stosowanie środków immunostymulujących może przejściowo poprawić niektóre funkcje odporności wrodzonej. Jak dotąd nie opublikowano wielu wiarygodnych danych potwierdzających ich skuteczność. Jak wiadomo, wrodzona odporność nieswoista jest filogenetycznie starsza i prostsza. Do prawidłowego działania nie wymaga wcześniejszego kontaktu z antygenem. Z drugiej strony cechuje się brakiem pamięci immunologicznej – nie poprawia się po kontakcie z antygenem. Zasada jej działania różni się od odpowiedzi nabytej: wykrywa drobnoustroje poprzez stałe białka receptorowe rozpoznające typowe, konserwatywne wzory molekularne drobnoustrojów, które nie występują na komórkach gospodarza (np. endotoksyny bakteryjne lub lipopolisacharyd – element zewnętrzny błony wszystkich bakterii Gram-ujemnych).
Producenci szczepionek nieswoistych w Charakterystyce Produktu Leczniczego jako przeciwwskazania do ich stosowania wymieniają: ostre choroby zakaźne, czynną gruźlicę, wrodzone i nabyte zaburzenia odporności, leczenie immunosupresyjne, choroby autoimmunologiczne, cukrzycę, niewydolność nerek i niewydolność serca. Nie wymieniają szczepień ochronnych. Brak także jakichkolwiek udokumentowanych interakcji, w tym z klasycznymi szczepionkami swoistymi. Podobnie wytwórcy szczepionek swoistych nie wymieniają jako przeciwwskazań do szczepienia stosowania nieswoistych preparatów immunostymulujących. Zatem w czasie stosowania szczepionek nieswoistych można bezpiecznie wykonywać szczepienia ochronne.
Podejmując decyzję o szczepieniu lekarz powinien kierować się wywiadem i aktualnym stanem zdrowia pacjenta. Za rzeczywiste bezwzględne przeciwwskazania do szczepień uznaje się jedynie ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub po jakimkolwiek jej składniku.
Ogólne zasady kwalifikacji do szczepień można by zatem streścić następująco: o ile wywiad nie ujawnił przeciwwskazań do szczepień wymienionych w Charakterystyce Produktu Leczniczego szczepionki, którą mamy zamiar podać, to do zakwalifikowania do szczepienia wystarczy, aby dziecko było w dobrym stanie ogólnym.
Piśmiennictwo
1. General recommendations on immunization. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR, 2011; 60 (RR-02): 1–60;
Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 2. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP); Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 3. Zalecenia ACIP
2. Bessler W.G., Huber M., Baier W.: Bacterial cell wall components as immunomodulators – II. The bacterial cell wall extract OM-85 BV as unspecific activator, immunogen and adjuvant in mice. Int. J. Immunopharmacol., 1997; 19: 551–558
3. Wybran J., Libin M., Schandene L.: Activation of natural killer cells and cytokine production in man by bacterial extracts. Immunopharmacol. Immunotoxicol., 1989; 11: 17–32
4. Bernatowska E. Wybrane zagadnienia z immunologii klinicznej. W: Kubicka K., Kawalec W. (red.): Pediatria. PZWL, Warszawa
5. Chirico G.: Development of the Immune System in Neonates. J. Arab Neonatal Forum 2005; 2: 5–11
