Szczepienie przeciwko rotawirusom a przewlekająca się biegunka

Jak postępować w przypadku wystąpienia po szczepieniu przeciwko rotawirusom dość obfitej i przewlekającej się biegunki (>2 tyg.)? Czy i kiedy kontynuować szczepienie przeciwko rotawirusom? Czy opóźnić także inne szczepienia?

Opisany w pytaniu objaw nie jest typowy dla odczynu poszczepiennego w wyniku podania szczepionki przeciwko rotawirusom (RV) u zdrowych dzieci.

W pierwszej kolejności należałoby rozstrzygnąć, czy objaw spełnia kryteria biegunki, czy też jest to tylko „pogorszenie” wyglądu/jakości stolca. Jeśli dziecko prawidłowo się rozwija, wzrasta zgodnie ze swoją krzywą (prawidłowe przyrosty masy ciała) i nie jest odwodnione, to opisane objawy nie są alarmujące. W ocenie ważny jest także sposób żywienia dziecka – jeśli jest ono karmione wyłącznie piersią, to być może ta zmiana charakteru oraz liczby stolców mieści się w granicach normy dla dzieci żywionych w ten sposób i wynika z diety matki lub rozwoju dziecka (z czasem zmienia się także liczba i charakter stolców). Zmiana sposobu żywienia lub rodzaju mleka modyfikowanego także może owocować takimi objawami. W takich sytuacjach wystarczy spokojna obserwacja. Opisane objawy zwykle ustępują stosunkowo szybko, a dalszy prawidłowy rozwój dziecka potwierdza, że nie dzieje się nic groźnego. To są najczęstsze przypadki. W takiej sytuacji nie ma żadnych przeciwwskazań do podania kolejnych należnych dawek szczepionki przeciwko RV. Dopiero pełny zalecany schemat szczepienia zapewnia najlepszy możliwy poziom i trwałość ochrony przed hospitalizacją z powodu biegunki RV. Wprawdzie pewien zakres ochrony dziecko uzyskuje już po pierwszej dawce szczepionki, ale skuteczność prawdopodobnie jest mniejsza, a ochrona utrzymuje się krócej.

Jeśli biegunka nie jest ciężka i nie obserwuje się odwodnienia, to opóźnianie podania innych szczepionek nie ma racjonalnego uzasadnienia. Im później zaszczepi się dziecko, tym dłużej nie będzie ono chronione przed zachorowaniem.

Jeśli natomiast objawy spełniają kryteria rozpoznania biegunki i dodatkowo towarzyszą jej objawy alarmowe (dziecko wykazuje nieprawidłowy przyrost masy ciała i/lub objawy odwodnienia i/lub uporczywy wyprysk skórny niereagujący na leczenie), to proponuję poszukać innej przyczyny przewlekającej się biegunki, bo nie jest to typowy odczyn poszczepienny. Wykrycie antygenu RV w stolcu nie pozwala w takich sytuacjach na odróżnienie naturalnego zakażenia od wydalania po szczepieniu (do miesiąca po szczepieniu, zwłaszcza szczepionką Rotarix, dzieci mogą wydalać antygen wirusa szczepionkowego, co jest normalnym zjawiskiem), ale ujemny wynik raczej będzie przeczył związkowi przyczynowemu ze szczepionką. Jeśli objawy ustąpią do czasu następnego szczepienie przeciwko RV (4–8 tyg. po pierwszej dawce), to nie ma przeciwwskazań do podania kolejnej dawki. Lekka i umiarkowana biegunka nie jest także bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonania innych należnych niemowlęciu szczepień (wszystkie poza RV to szczepionki „nieżywe”).

Na koniec najrzadsza z możliwych sytuacji i najmniej prawdopodobna. Jeśli biegunka z towarzyszącym upośledzeniem przyrostu masy ciała dziecka (ew. także odwodnieniem) utrzymuje się przez >4–6 tygodni, a nie wykryto innej przyczyny – zwłaszcza gdy dodatkowo występuje uporczywy wyprysk skórny niereagujący na leczenie, a w wywiadzie rodzinnym stwierdzono przypadki ciężkich niedoborów odporności u najbliższych krewnych – to u dziecka należy wykluczyć ciężki złożony niedobór odporności (SCID), który jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko rotawirusom (a także podania innych szczepionek „żywych”) i stawia pod znakiem zapytania skuteczność wszystkich szczepień. Pierwszym testem przesiewowym może być już szczepienie przeciwko gruźlicy (BCG) po urodzeniu – bark niepokojących objawów po tym szczepieniu przemawia przeciwko SCID (choć go nie wyklucza, bo objawy mogą się pojawić nawet kilka miesięcy po podaniu BCG). Dzieci ze SCID zazwyczaj nie rozwijają się prawidłowo i już wcześniej występują u nich objawy sygnalizujące poważny problem (oprócz opisanych powyżej, także m.in. nawracające, ciężkie zakażenia), a od urodzenia w morfologii krwi wykrywa się leukopenię i limfopenię (z powodu braku limfocytów T).