Czy szczepienie przeciwko HPV może być przyczyną pierwotnej niewydolności jajników?

Bezpieczeństwo szczepień przeciwko HPV

29.10.2020
dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski, prof. nadzw.1,2
1 Zakład Profilaktyki Nowotworów, Poradnia Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, Narodowy Instytut Onkologii Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie
2 Oddział Położniczo-Ginekologiczny, Mazowiecki Szpital Specjalistyczny w Siedlcach

Skróty: HPV – ludzki wirus brodawczaka, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny, POI – pierwotna niewydolność jajników

Czy szczepienie przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka może być przyczyną pierwotnej niewydolności jajników?

Chociaż cały świat oczekiwał z niecierpliwością na szczepionkę przeciwko SARS-CoV-2, to szczepienia nadal wzbudzają (i z pewnością będą wzbudzały) kontrowersje, szczególnie w zakresie niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). Dowodem na to są nadsyłane do Redakcji „Medycyny Praktycznej – Szczepienia” pytania dotyczące rzekomego związku szczepień przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) z występowaniem pierwotnej niewydolności jajników (primary ovarian insufficiency – POI). W piśmiennictwie dostępne są opisy przypadków sugerujące taką zależność. To zagadnienie poruszano już na łamach czasopisma „Medycyna Praktyczna-Szczepienia” (p. Szczepienia a pierwotna niewydolność jajników – czy istnieje związek? – przyp. red.). Wątpliwości i obawy z pewnością przyczyniły się do istotnego zmniejszenia wskaźników wyszczepialności przeciwko HPV w porównaniu z innymi szczepionkami rutynowo stosowanymi u dzieci w niektórych krajach na świecie oraz w Polsce.

POI, zwana również zespołem przedwczesnego wygasania czynności jajników (premature ovarian failure – POF) lub przedwczesną menopauzą, jest definiowana jako występowanie menopauzalnych stężeń gonadotropin i nieregularnych miesiączek u dziewcząt i kobiet przed 40. rokiem życia. Nieprawidłowość ta może stanowić samodzielną jednostkę chorobową lub składową rzadkich zespołów chorobowych. W większości przypadków mechanizm POI jest nieznany i nieudowodniony, choć czasami rozwija się w wyniku innych chorób lub ma podłoże jatrogenne (chemioterapia). POI wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia reprodukcyjnego kobiety (niepłodność lub zmniejszona płodność), a także zwiększeniem ryzyka chorób związanych z przedwcześnie małym stężeniem estrogenów (np. osteoporozy).

Doniesienia kazuistyczne i opisy serii przypadków sugerujące związek między podaniem szczepionki przeciwko HPV a wystąpieniem POI wzbudziły niepokój w niektórych środowiskach medycznych, a także społeczeństwach krajów wprowadzających szczepienia przeciwko HPV do swoich programów. Sugerowano m.in., że adiuwanty zawarte w szczepionkach przeciwko HPV są przyczyną zespołu autoimmunizacyjno-autozapalnego (ASIA), w przebiegu którego obserwuje się produkcję autoprzeciwciał antyjajnikowych i antytarczycowych prowadzących do POI (p. Dowody obalające istnienie zespołu autoimmunizacyjno-autozapalnego indukowanego przez adiuwanty – przyp. red.).

Należy podkreślić, że związek czasowy, czyli wystąpienie POI (lub jakiegokolwiek innego zdarzenia zdrowotnego) w określonym czasie (np. bezpośrednio po, kilka minut, godzin dni lub tygodni) po podaniu szczepionki, nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia prawdziwej zależności przyczynowo-skutkowej. W tym celu należy potwierdzić potencjalny patomechanizm oraz zwiększoną częstość występowania danego NOP w porównaniu z populacją nieszczepioną. Można tego dokonać tylko w dużych badaniach, a nie na podstawie opisów pojedynczych przypadków lub ich serii. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przygotowała materiały (publikacja, aplikacja internetowa) pomocne w badaniu takich zależności. Część z dotychczas przeprowadzonych analiz oceniających bezpieczeństwo szczepień przeciwko HPV dotyczyła POI jako potencjalnego NOP.

Znamienici eksperci w dziedzinie rozrodczości i szczepień ochronnych niedawno opublikowali na łamach prestiżowego czasopisma pt. „American Journal of Obstetrics & Gynecology” pracę przeglądową, w której przeanalizowali i podsumowali wyniki dostępnych i recenzowanych badań. Autorzy wykazali, że: „nie ma podstaw, aby sugerować lub popierać związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szczepieniami przeciwko HPV a POI”. Zależności między zgłaszaną przez młode kobiety niepłodnością (self-reported infertility) a szczepieniem przeciwko HPV nie potwierdzili także Schmuhl i wsp. Liczne wcześniejsze prace przeglądowe, przeglądy systematyczne piśmiennictwa i metaanalizy badań z randomizacją potwierdzają bezpieczeństwo szczepień przeciwko HPV. Nie zaobserwowano, aby u osób szczepionych przeciwko HPV, w porównaniu z osobami nieszczepionymi, częściej występowały takie objawy lub choroby, jak choroby autoimmunizacyjne, nieprawidłowy przebieg i zakończenie ciąży, zespół posturalnej tachykardii ortostatycznej oraz zespół Guillaina i Barrégo (p. "Szczepionka 4-walentna przeciwko HPV nie zwiększyła zachorowalności na choroby autoimmunizacyjne", "Ocena bezpieczeństwa 4-walentnej szczepionki przeciwko HPV w Danii i Szwecji", "U dziewcząt zaszczepionych przeciwko HPV nie obserwowano zwiększonego ryzyka zespołu przewlekłego zmęczenia", "Czy szczepienie przeciwko HPV wpłynęło na ryzyko zachorowania na choroby autoimmunizacyjne?", "Szczepienie przeciwko HPV a zapadalność na choroby autoimmunizacyjne", "Szczepienie przeciwko HPV a zespół Guillaina i Barrégo", "Szczepienie przeciwko HPV a ryzyko chorób autoimmunizacyjnych","Czy szczepienie przeciwko HPV zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu przewlekłego zmęczenia?", "Czy szczepienie przeciwko HPV wpłynęło na ryzyko chorób autoimmunizacyjnych i chorób układu nerwowego?", "Czy szczepienie chłopców przeciwko HPV jest bezpieczne?", "Czy podanie szczepionki przeciwko HPV wpłynęło na ryzyko wystąpienia chorób autoimmunizacyjnych?", "Szczepienie przeciwko HPV a zespół bólu regionalnego i posturalnej tachykardii ortostatycznej"). Pozytywne zalecenia w zakresie stosowania szczepień przeciwko HPV wydało wiele towarzystw naukowych oraz organizacje o zasięgu światowym (np. WHO) i lokalnym, co uwiarygodnia ich skuteczność i bezpieczeństwo.

W Polsce wyszczepialność przeciwko HPV w docelowych kohortach 12–14-latków jest bardzo mała i nie przekracza 5–10%. Nie mamy krajowego rejestru szczepień i dane te można tylko szacować na podstawie liczby nastolatków zaszczepionych w ramach samorządowych programów profilaktyki. Aktualnie, zgodnie z polskim Programem Szczepień Ochronnych (PSO), szczepienia przeciwko HPV są „tylko” zalecane. Niestety ich cena na wolnym rynku jest barierą dla wielu osób, które chciałyby zaszczepić swoje dzieci lub siebie. Mam nadzieję, że sytuację poprawi realizacja Narodowej Strategii Onkologicznej, która zakłada: (1) wprowadzenie refundacji szczepień przeciwko HPV, (2) rozpoczęcie szczepień dziewcząt w 2021 roku oraz chłopców w 2026 roku i (3) zaszczepienie co najmniej 60% dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania do 2028 roku. Szczegóły organizacyjne, m.in. sposób refundacji, nie są na razie znane, a zdaniem autora kluczem do sukcesu populacyjnych szczepień przeciwko HPV jest umieszczenie ich w PSO jako obowiązkowych, poprzedzone prawidłowo zaplanowaną i przeprowadzoną kampanią informacyjną. Aktualnie największym problemem jest dostępność szczepionek przeciwko HPV. Szczepionka 9-walentna jest praktycznie w Polsce niedostępna w aptekach, co wynika ze zwiększenia światowego zapotrzebowania w krajach, które realizują programy powszechnych szczepień, oraz niewystarczającej mocy produkcyjnej firm.

Piśmiennictwo:

1. Szczepienia a pierwotna niewydolność jajników – czy istnieje związek? Med. Prakt. Szczepienia, 2018; 4: 47–48
2. Cooper A.R., Baker V.L., Sterling E.W. i wsp.: The time is now for a new approach to primary ovarian insufficiency. Fertil. Steril., 2011; 95 (6): 1890–1897
3. Little D.T., Ward H.R.: Premature ovarian failure 3 years after menarche in a 16-year-old girl following human papillomavirus vaccination. BMJ Case Rep., 2012. doi: 10.1136/bcr-2012-006879
4. Little D.T., Ward H.R.: Adolescent premature ovarian insufficiency following human papillomavirus vaccination: a case series seen in general practice. J. Investig. Med. High Impact Case Rep., 2014; 2 (4): 2 324709614556129
5. Craciun C., Baban A.: “Who will take the blame?”: understanding the reasons why Romanian mothers decline HPV vaccination for their daughters. Vaccine, 2012; 30 (48): 6789–6793
6. Colafrancesco S., Perricone C., Tomljenovic L., Shoenfeld Y.: Human papilloma virus vaccine and primary ovarian failure: another facet of the autoimmune/inflammatory syndrome induced by adjuvants. Am. J. Reprod. Immunol., 2013; 70 (4): 309–316
7. Causality assessment of an adverse event following immunization (AEFI). www.who.int/ vaccine_safety/publications/gvs_aefi/en/
8. Christianson M.S., Wodi P., Talaat K., Halsey N.: Primary ovarian insufficiency and human papilloma virus vaccines: a review of the current evidence. Am. J. Obstet. Gynecol., 2020; 222 (3): 239–244
9. Schmuhl N.B., Mooney K.E., Zhang X. i wsp.: No association between HPV vaccination and infertility in U.S. females 18–33 years old. Vaccine, 2020; 38 (24): 4038–4043
10. Quattrone F., Canale A., Filippetti E. i wsp.: Safety of HPV vaccines in the age of nonavalent vaccination. Minerva Pediatr., 2018; 70 (1): 59–66
11. Castle P.E., Maza M.: Prophylactic HPV vaccination: past, present, and future. Epidemiol. Infect., 2016; 144 (3): 449–468
12. Arbyn M., Xu L.: Efficacy and safety of prophylactic HPV vaccines. A Cochrane review of randomized trials. Expert Rev. Vaccines, 2018; 17 (12): 1085–1091
13. Harder T., Wichmann O., Klug S.J., van der Sande M.A.B., Wiese-Posselt M.: Efficacy, effectiveness and safety of vaccination against human papillomavirus in males: a systematic review. BMC Med., 2018; 16 (1): 110
14. Martínez-Lavín M., Amezcua-Guerra L.: Serious adverse events after HPV vaccination: a critical review of randomized trials and post-marketing case series. Clin. Rheumatol., 2017; 36 (10): 2169–2178
15. Karafillakis E., Larson H.J.: ADVANCE consortium. The benefit of the doubt or doubts over benefits? A systematic literature review of perceived risks of vaccines in European populations. Vaccine, 2017; 35 (37): 4840–4850
16. Meggiolaro A., Migliara G., La Torre G.: Association between Human Papilloma Virus (HPV) vaccination and risk of Multiple Sclerosis: a systematic review. Hum. Vaccin. Immunother., 2018; 14 (5): 1266–1274
17. Phillips A., Patel C., Pillsbury A., Brotherton J., Macartney K.: Safety of Human Papillomavirus vaccines: an updated review. Drug Saf., 2018; 41 (4): 329–346
18. Committee Opinion No. 704 Summary: Human Papillomavirus Vaccination. Obstet. Gynecol., 2017; 129 (6): 1155–1156
19. Cancer Society Guideline Development Group. Saslow D., Andrews K.S., Manassaram-Baptiste D. i wsp.: Human papillomavirus vaccination guideline update: American Cancer Society guideline endorsement. CA Cancer J. Clin., 2016; 66 (5): 375–385
20. Committee on Infectious Diseases. HPV vaccine recommendations. Pediatrics, 2012; 129 (3): 602–605
21. Program wieloletni pn. Narodowa Strategia Onkologiczna na lata 2020–2030. www.gov.pl/web/zdrowie/narodowa-strategia-onkologiczna
Wybrane treści dla pacjenta
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Brodawki wirusowe
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Kłykciny kończyste – przyczyny, objawy i leczenie
  • Brodawki wirusowe narządów płciowych
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań