Czy rozpoznanie celiakii wskazuje na konieczność zachowania większej ostrożności przy kwalifikacji do szczepień? Czy u osób chorych na celiakię istnieje ryzyko słabszej odpowiedzi immunologicznej na szczepionki?
Choroba trzewna (celiakia), jako choroba z grupy zaburzeń autoimmunologicznych, może teoretycznie wpływać na skuteczność i bezpieczeństwo szczepień ochronnych. Jednak aktualnie dostępne dane są niespójne i nie dają podstaw do ustalania indywidualnych zaleceń dotyczących szczepień ochronnych u chorych na celiakię.
Passanisi i wsp., w przeglądzie opublikowanym w 2020 roku, zwrócili szczególną uwagę na zmniejszoną odpowiedź immunologiczną (wyrażoną jako zbyt małe stężenie przeciwciał ochronnych) na szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B w tej grupie. Opri i wsp. już w 2015 roku sugerowali, aby dorosłym chorym na celiakię, z małym stężeniem swoistych przeciwciał, podawać dodatkową dawkę szczepionki w celu wzmocnienia odpowiedzi. Podobne wnioski wyciągnęli ze swojego badania Rousseff i wsp. (2019), którzy u 55% (n = 73) ze 133 dzieci chorych na celiakię (mediana wieku 7,3 lat) potwierdzili brak odpowiedzi serologicznej na szczepienie przeciwko WZW typu B. Po podaniu dawki przypominającej odsetek ten zmniejszył się z 55 (73/133) do 23% (22/94). Autorzy zasugerowali, że kontrola odpowiedzi na szczepienie przeciwko WZW typu B powinna stanowić element obserwacji pacjentów z chorobą trzewną.
Wśród przyczyn słabszej odpowiedzi immunologicznej na szczepienia ochronne u chorych na celiakię wymienia się m.in.:
- wiek (słabsza odpowiedź u starszych pacjentów)
- płeć męską
- czas od zaszczepienia do rozpoznania choroby
- palenie tytoniu
- otyłość
- obecność swoistych cząsteczek HLA (HLA-DQ2, DR3, DR7), które mogą determinować podatność genetyczną na słabszą odpowiedź immunologiczną na szczepienia.
W niektórych badaniach wskazywano, że potencjalną przyczyną osłabienia odpowiedzi może być spożycie glutenu – wchodzące w skład glutenu peptydy gliadyny konkurują z fragmentem białka antygenu powierzchniowego wirusa zapalenia wątroby typu B (HBsAg) o wiązanie się z cząsteczkami HLA-DQ2, prowadząc do wadliwego wytwarzania przeciwciał. Wszystkie te doniesienia sprawiają, że eksperci wciąż dyskutują na temat konieczności monitorowania stężenia przeciwciał anty-HBs u nowo zdiagnozowanych, wcześniej zaszczepionych chorych na celiakię. Niektórzy idą nawet o krok dalej i proponują, aby chorym na celiakię co 10 lat podawać dawkę przypominająca szczepionki przeciwko WZW typu B, niezależnie od statusu odpowiedzi immunologicznej i poziomu przeciwciał anty-HBs.
Badania nad innymi szczepieniami, w tym przeciwko poliomyelitis, błonicy, tężcowi, odrze, śwince, różyczce, krztuścowi i WZW typu A, nie wykazały istotnych różnic w odpowiedzi immunologicznej u chorych na celiakię w porównaniu ze zdrową populacją. Z uwagi na częstsze zakażenia u starszych osób chorych na celiakię, w tym u części z towarzyszącym hiposplenizmem, szczególnie zalecane jest szczepienie przeciwko pneumokokom.
Podsumowując, szczepienia u chorych na celiakię mogą i powinny być kontynuowane zgodnie z obowiązującym aktualnym harmonogramem szczepień. Nie ma zaleceń wskazujących na konieczność stosowania odrębnych schematów szczepień w tej grupie pacjentów.
Piśmiennictwo:
1. Passanisi S., Dipasquale V., Romano C.: Vaccinations and immune response in celiac disease. Vaccines (Basel), 2020; 8 (2): 2782. Opri R., Veneri D., Mengoli C., Zanoni G.: Immune response to Hepatitis B vaccine in patients with celiac disease: a systematic review and meta-analysis. Hum. Vaccines Immunother., 2015; 11: 2800–2805
3. Rousseff T., Claeys T., Vande Vijver E. i wsp.: Hepatitis B virus vaccination and revaccination response in children diagnosed with coeliac disease: a multicentre prospective study. Acta Gastroenterol. Belg., 2019; 82 (1): 27–30
