Rak wątrobowokomórkowy (HCC) jest szóstym pod względem częstości nowotworem u dorosłych. Jego występowanie jest bardzo zróżnicowane geograficznie. Najwięcej zachorowań (ok. 80%) notuje się w Afryce i Azji. Do czynników ryzyka jego rozwoju należy płeć męska, starszy wiek, wywiad rodzinny obciążony występowaniem HCC, palenie papierosów, picie alkoholu oraz przewlekłe zakażenie wirusami hepatotropowymi. Zapadalność na HCC u osób z przewlekłym WZW typu B bez marskości wynosi 0,2/100 osobolat, a ze zdekompensowaną marskością sięga 10/100 osobolat. W profilaktyce nowotworów jako pierwsze znalazło zastosowanie szczepienie przeciwko WZW typu B. Pierwszy program powszechnych szczepień przeciwko WZW typu B u noworodków rozpoczęto w 1984 roku na Tajwanie. W Polsce szczepienie noworodków jest obowiązkowe od 1996 roku.
Na podstawie obserwacji populacji urodzonej na Tajwanie w latach 1956–2011 wykazano, że szczepienie przeciwko WZW typu B w okresie niemowlęcym zmniejsza ryzyko rozwoju HCC we wczesnej dorosłości o 76%. W badaniu tym zwrócono również uwagę na czynniki ryzyka rozwoju HCC u osób szczepionych, do których należy niekompletne szczepienie oraz zakażenie okołoporodowe (matka HBsAg-dodatnia i HBeAg-dodatnia), co potwierdzają również wyniki >20-letniej obserwacji prawie 4 mln zaszczepionych. Podobne wnioski wysunięto na podstawie >30-letniej obserwacji 80 000 zdrowych niemowląt urodzonych w latach 1983–1990 w chińskiej prowincji Qidong. Wykazano, że szczepienie przeciwko WZW typu B w okresie niemowlęcym zmniejszyło w pierwszych trzech dekadach życia ryzyko rozwoju HCC >6-krotnie. Badania obserwacyjne przeprowadzone w Tajlandii, na Tajwanie, w stanie Alaska w Stanach Zjednoczonych oraz Korei Południowej również wskazują na korzystny wpływ powszechnych szczepień przeciwko WZW typu B na zapadalność na HCC.
Dlaczego w żadnym z tych badań nie osiągnięto 100% ochrony przed HCC u osób zaszczepionych? Po pierwsze, można to tłumaczyć nieskutecznością profilaktyki czynno-biernej. Z uwagi na duże rozpowszechnienie zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) w populacji azjatyckiej, u wielu dzieci mogło dojść do zakażenia okołoporodowego. Po drugie, skuteczność szczepienia przeciwko WZW typu B w profilaktyce HCC można wykazać tylko w długiej obserwacji, ponieważ nowotwór ten rozwija się po latach przewlekłego WZW typu B.
Nie dysponujemy wynikami badań przeprowadzonych w Europie, ponieważ w populacji europejskiej HCC występuje znacznie rzadziej, zakażenie HBV ma mniejsze znaczenie, jako czynnik ryzyka rozwoju tego nowotworu, a powszechne programy szczepień przeciwko WZW typu B noworodków rozpoczęto w późniejszych latach. Dalsza długoletnia obserwacja zapadalności na HCC w populacji dzieci szczepionych w okresie noworodkowym, których matki również zaszczepiono jako noworodki, pozwoli jeszcze dokładniej ocenić skuteczność szczepienia przeciwko WZW typu B w zapobieganiu HCC. Aktualnie dostępne dane wskazują na znaczne zmniejszenie (bliskie całkowitej eliminacji) liczby nowych zachorowań na WZW typu B w krajach takich jak Polska dzięki realizacji programów powszechnych szczepień. W Polsce w 2019 roku odnotowano tylko pojedyncze przypadki nowych zachorowań na WZW typu B u osób <30 lat. Na dane dotyczące skuteczności szczepienia przeciwko WZW typu B w zapobieganiu HCC musimy jeszcze poczekać.
Piśmiennictwo:
1. Ulcickas Yood M., Quesenberry C.P. Jr, Guo D. i wsp.: Incidence of hepatocellular carcinoma among individuals with hepatitis B virus infection identified using an automated data algorithm. J. Viral Hepat., 2008; 15: 28–362. Chen J.D., Yang H.I., Iloeje U.H. i wsp.: Carriers of inactive hepatitis B virus are still at risk for hepatocellular carcinoma and liver-related death. Gastroenterology, 2010; 138: 1747–1754
3. Fattovich G., Stroffolini T., Zagni I. i wsp.: Hepatocellular carcinoma in cirrhosis: incidence and risk factors. Gastroenterology, 2004; 127: S35–50
4. Chang M.H., You S.L., Chen C.J. i wsp.: Taiwan Hepatoma Study Group. Long-term effects of hepatitis B immunization of infants in preventing liver cancer. Gastroenterology, 2016; 151: 472–80
5. Chien Y.C., Jan C.F., Chiang C.J. i wsp.: Incomplete hepatitis B immunization, maternal carrier status, and increased risk of liver diseases: a 20-year cohort study of 3.8 million vaccinees. Hepatology, 2014; 60 (1): 125–132
6. Qu C., Chen T., Fan C. i wsp.: Efficacy of neonatal HBV vaccination on liver cancer and other liver diseases over 30-year follow-up of the Qidong Hepatitis B Intervention Study: a cluster randomized controlled trial. PLoS Medicine, 2014; 11 (12): e1001774. doi: 10.1371/journal.pmed.1 001 774
7. Yeesoonsang S., Bilheem S., McNeil E. i wsp.: Estimation of the Incidence of hepatocellular carcinoma and cholangiocarcinoma in Songkhla, Thailand, 1989–2013, using multiple imputation method. Cancer Res. Treat., 2017; 49 (1): 54–60
8. Chiang C.J., Yang Y.W., You S.L. i wsp.: Thirty-year outcomes of the national hepatitis B immunization program in Taiwan. JAMA, 2013; 310: 974–976
9. Hung G.Y., Horng J.L., Yen H.J. i wsp.: Changing incidence patterns of hepatocellular carcinoma among age groups in Taiwan. J. Hepatol., 2015; 63: 1390–1396
10. McMahon B.J., Bulkow L.R., Singleton R.J. i wsp.: Elimination of hepatocellular carcinoma and acute hepatitis B in children 25 years after a hepatitis B newborn and catch-up immunization program. Hepatology, 2011; 54: 801–807
11. Yeo Y., Gwack J., Kang S. i wsp.: Viral hepatitis and liver cancer in Korea: an epidemiological perspective. Asian Pac. J. Cancer Prev., 2013; 14: 6227–6231
12. Czarkowski P.M., Niewęgłowska A., Szmulik-Misiurek K., Zbrzeźniak J.: Meldunki epidemiologiczne. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2019 roku. wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html (dostęp: 30.11.2021)
