Co wiemy o bezpieczeństwie szczepienia przeciwko COVID-19 u kobiet w ciąży?

Co wiemy o bezpieczeństwie szczepienia przeciwko COVID-19 u kobiet w ciąży? Pacjentki często mają wątpliwości, czy mogą się zaszczepić. Pada nawet stwierdzenie, że „nie ma na to badań”.

Pierwsze zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko COVID-19 kobiet w ciąży (m.in. American College of Obstetricians and Gynecologists oraz brytyjskiego Joint Committee on Vaccination and Immunisation) pojawiły się już w grudniu 2020 roku, niedługo po dopuszczeniu do stosowania pierwszych preparatów. Wówczas rzeczywiście nie dysponowaliśmy danymi z badań dotyczących bezpieczeństwa szczepionek przeciwko COVID-19 u kobiet w ciąży, ponieważ z zasady nie włącza się ich do prób klinicznych. Zalecenia te wydano na podstawie zebranego już wcześniej ogromnego doświadczenia w stosowaniu u ciężarnych innych szczepionek „zabitych” (tzn. które nie zawierają zdolnych do replikacji patogenów), głównie przeciwko grypie i krztuścowi, a także wyników przedklinicznych badań toksyczności rozwojowej i reprodukcyjnej (Developmental and Reproductive Toxicity – DART) przeprowadzonych na modelach zwierzęcych przez producentów szczepionek przeciwko COVID-19. Nie było zatem danych sugerujących, że szczepienie to powinno być u nich przeciwwskazane. Pozwoliło to ekspertom wyciągnąć wniosek, że korzyści ze szczepienia przeciwko COVID-19 u ciężarnych (należących do grupy ryzyka tej choroby) przewyższają teoretyczne ryzyko z nim związane. Do kwietnia 2022 roku zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko COVID-19 ciężarnych wydano w 162 krajach na świecie.

Powszechna realizacja szczepień w populacji ciężarnych pozwoliła przeprowadzić co najmniej kilkanaście badań obserwacyjnych (głównie kohortowych), w których oceniono, czy szczepienie przeciwko COVID-19 zwiększa ryzyko różnych powikłań ciąży oraz niekorzystnych następstw dla płodu i dziecka. Zdecydowana większość z nich dotyczyła preparatów mRNA. Wykazano w nich, że szczepienie przeciwko COVID-19 w okresie ciąży jest bezpieczne i nie zwiększa ryzyka zaburzeń wewnątrzmacicznego wzrastania płodu, samoistnego poronienia i/lub urodzenia martwego dziecka, wcześniactwa, wad wodzonych u płodu, hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii noworodka, małej urodzeniowej masy ciała, urodzenia dziecka za małego w stosunku do wieku płodowego, małej liczby punktów w skali Apgar, stanu przedrzucawkowego lub rzucawki, odklejenia łożyska, konieczności rozwiązania ciąży cięciem cesarskim, krwotoku poporodowego, nadciśnienia tętniczego u ciężarnej lub zapalania błon płodowych (p. tab.). Bezpieczeństwo szczepienia potwierdza również opublikowany niedawno przegląd systematyczny piśmiennictwa z metaanalizą (p. Co wiadomo o bezpieczeństwie szczepień ciężarnych przeciwko COVID-19? – przyp. red.). Ponadto wyniki badania histologicznego próbek łożyska w zakresie wykładników matczynej i płodowej malperfuzji naczyniowej oraz innych parametrów jego prawidłowego rozwoju i funkcji były podobne w grupie kobiet szczepionych przeciwko COVID-19 i nieszczepionych.

Należy podkreślić, że również nadzór populacyjny nad bezpieczeństwem szczepień przeciwko COVID-19 nie ujawnił żadnych niepokojących sygnałów alarmowych dotyczących ryzyka powikłań ciąży i negatywnego wpływu szczepienia ciężarnej na zdrowie płodu i noworodka (w niektórych krajach, np. w USA i Kanadzie, szczepienie ciężarnych objęto rozszerzonym nadzorem bezpieczeństwa). U kobiet w ciąży należy się spodziewać typowych (jak w populacji ogólnej) miejscowych i ogólnoustrojowych niepożądanych odczynów poszczepiennych (ból, obrzęk, zaczerwienienie w miejscu wkłucia, gorączka, zmęczenie, ból głowy, dreszcze, ból mięśni i stawów). Ryzyko zapalenia mięśnia sercowego związanego ze szczepieniem preparatem mRNA jest podobne do ryzyka obserwowanego w populacji ogólnej kobiet (ok. 1/ mln), podobnie jak ryzyko anafilaksji (2–5/mln). Z uwagi na dużą popularność szczepionek mRNA dane z badań obserwacyjnych dotyczących bezpieczeństwa preparatów wektorowych (Jcovden, Vaxzevria) w kontekście powikłań ciąży i niekorzystnych następstw dla płodu są ograniczone, choć nie wskazują one na zwiększone ryzyko, a ich stosowanie u ciężarnych generalnie nie jest przeciwwskazane. Natomiast z uwagi na dużo większą liczbę danych naukowych dotyczących szczepionek mRNA w niektórych krajach (np. w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, a także w Polsce) są one preferowane u ciężarnych. Warto również uświadomić pacjentki, że ciąża jest czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19, a zachorowanie w tym czasie może zwiększać ryzyko powikłań ciąży i niekorzystnych następstw dla płodu (poród przedwczesny, wewnątrzmaciczne obumarcie płodu, stan przedrzucawkowy, konieczność rozwiązania ciąży cięciem cesarskim). Wstępne dane sugerują natomiast, że szczepienie matki w okresie ciąży zmniejsza także ryzyko zachorowania na COVID-19 niemowlęcia w ciągu pierwszych 4–6 miesięcy życia. Podsumowując, dysponujemy dużą liczbą badań obserwacyjnych potwierdzających bezpieczeństwo szczepienia przeciwko COVID-19 w czasie ciąży, a korzyści ze szczepienia znacznie przewyższają potencjalne ryzyko z nim związane.