W wielu krajach na świecie do szczepienia przeciwko COVID-19 stosuje się szczepionki mRNA. Czy aktualnie są one preferowane względem szczepionek opartych na innej technologii?
Krajowe zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko COVID-19 zależą m.in. od dostępności zarejestrowanych preparatów szczepionkowych. W wielu krajach o wysokich dochodach w ramach programów powszechnych szczepień przeciwko COVID-19 stosuje się głównie preparaty mRNA, między innymi z powodu ich najwcześniejszej rejestracji w porównaniu z innymi typami szczepionek przeciwko COVID-19. Nie oznacza to jednak, że dopuszczone do użytku preparaty przeciwko COVID-19 oparte na innej technologii (np. podjednostkowa szczepionka Nuvaxovid [prod. Novavax]) nie mają swojego miejsca w profilaktyce COVID-19 zgodnie z zakresem ich rejestracji (np. szczepionka Nuvaxovid XBB.1.5 zarejestrowana jest do stosowania u osób w wieku ≥12 lat).
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ale również stanowiskiem European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) i Europejskiej Agencji Leków (EMA), w sezonie 2023/2024 do szczepienia przeciwko COVID-19 preferowane są preparaty monowalentne, skierowane przeciwko podwariantowi XBB.1.5 Omikron, który aktualnie dominuje w populacji. Organizacje te nie wskazują przewagi którejkolwiek szczepionki o zaktualizowanym składzie. W krajach Unii Europejskiej (UE) zarejestrowano 3 monowalentne szczepionki przeciwko COVID-19: Comirnaty XBB.1.5, Spikevax XBB.1.5 oraz Nuvaxovid XBB.1.5. Spośród nich w Polsce aktualnie dostępna jest tylko szczepionka Nuvaxovid XBB.1.5 (p. Komunikat Ministra Zdrowia w sprawie realizacji szczepienia przeciwko COVID-19 w sezonie 2023/2024). WHO uprościła schematy szczepienia przeciwko COVID-19 dla osób w wieku ≥12 lat bazując na szacunkach, że aktualnie niemal cała populacja na świecie przebyła już pierwotne zakażenie SARS-CoV-2. Zaleca, aby osobom w wieku ≥12 lat bez niedoborów odporności dotychczas nieszczepionym podać 1 dawkę dowolnej szczepionki o zaktualizowanym składzie spośród zarejestrowanych aktualnie w UE 3 preparatów (tab.). WHO zaznacza, że jeżeli szczepionka zaktualizowana do podwariantu XBB.1.5 jest niedostępna, to można podać dowolną inną zarejestrowaną szczepionkę przeciwko COVID-19, zwłaszcza osobom z grup ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19.
W USA w programie szczepień przeciwko COVID-19 w sezonie infekcyjnym 2023/2024 uwzględniono wszystkie 3 zarejestrowane w UE preparaty o zaktualizowanym składzie. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) do szczepienia przeciwko COVID-19 należy stosować wyłącznie preparaty skierowane przeciwko podwariantowi XBB.15 (szczepionek o poprzednim składzie – mono- lub 2-walentnych – nie należy już podawać). Jeśli dostępna jest więcej niż 1 szczepionka przeciwko COVID-19 dla danej grupy wiekowej, ACIP nie wskazuje przewagi konkretnego preparatu. Jednak osobom bez niedoboru odporności w wieku ≥12 lat dotychczas nieszczepionym przeciwko COVID-19 – w odróżnieniu od wytycznych WHO – zaleca podanie 2 dawek szczepionki Nuvaxovid XBB.1.5 (tab.). Zarówno WHO, jak i ACIP dopuszczają również możliwość szczepienia szczepionką Nuvaxovid w schemacie heterologicznym (tzn. podanie jej jako kolejnej dawki po wcześniejszym szczepieniu preparatem mRNA lub wektorowym), a dostępne dane wskazują, że mieszane schematy szczepienia przeciwko COVID-19 mogą być bardziej immunogenne.
U osób z niedoborami odporności dotychczas nieszczepionych przeciwko COVID-19 zarówno ACIP, jak i WHO zalecają rozszerzony podstawowy schemat szczepienia składający się z 2 lub 3 dawek (zależnie od preparatu) szczepionki o zaktualizowanym składzie.
| Tabela. Zalecenia szczepienia przeciwko COVID-19 osób w wieku ≥12 lat z co najmniej umiarkowanym niedoborem odporności lub bez niego w sezonie 2023/2024 według ACIP i WHOa | ||
|---|---|---|
| Status szczepieniab | ACIP | WHO | liczba dawek szczepionki XBB.1.5 | liczba dawek szczepionki XBB.1.5c |
| osoby bez istotnego niedoboru odporności | ||
| dotychczas bez żadnego szczepienia przeciwko COVID-19 | 1 dawka szczepionki Comirnaty lub Spikevax Lub 2 dawki szczepionki Nuvaxovid | 1 dawka dowolnej zarejestrowanej szczepionkid |
| ≥1 dawka szczepionki przeciwko COVID-19 mRNA monowalentnej lub 2-walentnej BA.4-5, Nuvaxovid (o oryginalnym składzie) lub wektoroweje | 1 dawka szczepionki Comirnaty lub Spikevax Lub 1 dawka szczepionki Nuvaxovid | 1 dawka dowolnej zarejestrowanej szczepionki szczepienie 6–12 mies. po ostatniej dawcef |
| osoby z co najmniej umiarkowanym niedoborem odporności | ||
| dotychczas bez żadnego szczepienia przeciwko COVID-19 | 3 dawki szczepionki Comirnaty lub Spikevax Lub 2 dawki szczepionki Nuvaxovid | 2 lub 3 dawki dowolnej zarejestrowanej szczepionkid,g |
| 1 dawka Spikevax | 2 dawki Spikevax | szczepienie 6–12 mies. po ostatniej dawcef |
| 2 dawki Spikevax | 1 dawka Spikevax | |
| 1 dawka Comirnaty | 2 dawki Comirnaty | |
| 2 dawki Comirnaty | 1 dawka Comirnaty | |
| ≥3 dawki szczepionki mRNA Comirnaty lub Spikevax | 1 dawka szczepionki Comirnaty lub Spikevax Lub 1 dawka szczepionki Nuvaxovid | |
| ≥1 dawka szczepionki Nuvaxovid lub wektoroweje, w tym w kombinacji z jakąkolwiek inną szczepionką monowalentną lub 2-walentną | 1 dawka szczepionki Comirnaty lub Spikevax Lub 1 dawka szczepionki Nuvaxovid | |
| a Opracowano na podstawie 3. i 4. pozycji piśmiennictwa. b Dotyczy szczepienia z użyciem szczepionek przeciwko wariantowi oryginalnemu Wuhan lub przeciwko podwariantowi BA.4-5 Omikron (w Polsce dostępna była również szczepionka przeciwko podwariantowi BA.1). c Jeżeli szczepionka zaktualizowana do podwariantu XBB.1.5 jest niedostępna, można podać dowolną inną zarejestrowaną szczepionkę przeciwko COVID-19, zwłaszcza osobom z grup ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. d W przypadku szczepionki inaktywowanej należy podać 2 dawki (takie szczepionki nie zostały zarejestrowane w Unii Europejskiej i są niedostępne w Polsce). e W USA jedyną zarejestrowaną szczepionką wektorową był preparat Janssen/Johnson&Johnson (Vaxzevria [AstraZeneca] była niedostępna). f Zależnie od grupy ryzyka (wiek, współchorobowość) i stanu klinicznego pacjenta, według wskazań specjalisty prowadzącego. g Zależnie od rodzaju niedoboru odporności, zgodnie z wcześniejszymi wytycznymi. | ||
Piśmiennictwo:
1. EMA and ECDC statement on updating COVID-19 vaccines to target new SARS-CoV-2 virus variants. www.ema.europa.eu/en/news/ema-and-ecdc-statement-updating-covid-19-vaccines-target-new-sars-cov-2-virus-variants (dostęp: 20.12.2023)2. Statement on the antigen composition of COVID-19 vaccines. www.who.int/news/item/18-05-2023-statement-on-the-antigen-composition-of-covid-19-vaccines (dostęp: 20.12.2023)
3. Interim clinical considerations for use of COVID-19 vaccines in the United States. www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/interim-considerations-us.html (dostęp: 20.12.2023)
4. WHO SAGE Roadmap for prioritizing uses of COVID-19 vaccines, 10 November 2023. www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Vaccines-SAGE-Prioritization-2023.1 (dostęp: 20.12.2023)
