Czy można stosować ibuprofen u dziecka zaszczepionego w ciągu ostatnich 6 tygodni przeciwko ospie wietrznej?

Czy w przypadku infekcji u dziecka można w leczeniu wysokiej gorączki zastosować ibuprofen, jeśli w ciągu ostatnich 6 tygodni zaszczepiono je przeciwko ospie wietrznej? W Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL) szczepionek przeciwko ospie wietrznej jest przeciwwskazanie, aby „przez 6 tygodni po szczepieniu unikać podawania pochodnych kwasu salicylowego, ponieważ istnieją doniesienia o występowaniu zespołu Reye’a po zastosowaniu pochodnych kwasu salicylowego podczas naturalnego zakażenia wirusem ospy wietrznej”.

Ibuprofen (podobnie jak naproksen i ketoprofen) nie jest pochodną kwasu salicylowego lub acetylosalicylowego, a wywodzi się z kwasu propionowego. Przywołane w pytaniu przeciwwskazanie dotyczy wyłącznie pochodnych kwasu salicylowego lub acetylosalicylowego, a nie każdego rodzaju niesteroidowego leku przeciwzapalnego (NLPZ), gdyż wiąże się ściśle z patomechanizmem rozwoju zespołu Reye’a (ostrego stłuszczenia wątroby z encefalopatią) pod wpływem salicylanów podawanych w czasie zakażenia wirusowego. Nie należy go więc niepotrzebnie nadinterpretowywać.

Zespół Reye’a jest rzadką chorobą, która może pojawić się w każdym wieku, choć najczęściej występuje u dzieci.² Patomechanizm zespołu Reye’a w czasie zakażenia wirusowego (np. ospy wietrznej, grypy lub innej choroby wirusowej z gorączką) jest związany ze stosowaniem kwasu acetylosalicylowego lub salicylanów. Polega na blokowaniu metabolizmu długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (ß-oksydacji) w mitochondriach hepatocytów przez nagromadzone w dużym stężeniu metabolity kwasu salicylowego (który powstaje z kwasu acetylosalicylowego): hydroksyhipuran i gentyzan (kwas gentyzynowy sprzężony z glicyną). Oba te związki, ale także salicylan, konkurencyjnie blokują mitochondrialną dehydrogenazę 3-hydroksyacylo-CoA długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (LCHAD). Zakażenie wirusowe i gorączka obciążają dodatkowo metabolizm wątrobowy, co prowadzi do zwolnienia metabolizmu salicylanów i gromadzenia się ich w dużym stężeniu, a to dodatkowo zmniejsza przepuszczalność błony mitochondriów dla energodajnych substratów (m.in. kwasów tłuszczowych). W efekcie drastycznie zmniejsza się produkcja energii (ATP) w hepatocytach, dochodzi do gromadzenia się w nich tłuszczu (ostre stłuszczenie), a następnie do ich apoptozy i ostrej niewydolności wątroby z hiperamonemią oraz hipoglikemią i – w efekcie – do obrzęku mózgu (encefalopatii).

W opublikowanych do tej pory wiarygodnych wytycznych dotyczących objawowego leczenia gorączki u dzieci, firmowanych przez towarzystwa naukowe lub instytucje zajmujące się tworzeniem zaleceń (np. NICE w Wielkiej Brytanii), zalecanymi lekami pierwszego wyboru są ibuprofen lub paracetamol. Wyniki badań z randomizacją sugerują, że ibuprofen obniża gorączkę nieco szybciej i prawdopodobnie na dłużej niż paracetamol. Pomimo powszechnego stosowania ibuprofenu w takich sytuacjach nie ma danych z badań obserwacyjnych z grupą kontrolną (kliniczno-kontrolnych, kohortowych lub self-cotrolled case series), które wskazywałyby, że ten lek zwiększa ryzyko zespołu Reye’a u dzieci. Zespołu Reye’a nie wymieniono w ChPL preparatów ibuprofenu jako działania niepożądanego, a zakażeń wirusowych lub szczepienia przeciwko ospie wietrznej jako przeciwwskazania do stosowania ibuprofenu.⁹

Podsumowując, jeżeli gorączka w przebiegu choroby infekcyjnej (lub po szczepieniu) w ciągu 6 tygodni po podaniu szczepionki przeciwko ospie wietrznej wymaga leczenia, to zgodnie z ogólnymi wytycznymi dotyczącymi objawowej terapii gorączki można zastosować ibuprofen (p. także Jakie leki przeciwgorączkowe stosować u dziecka chorego na ospę wietrzną? – przyp. red.).